3-مۇئمىنۇن سۈرىسىنىڭ 5- ۋە 6- ئايەتلىرىمەككىدە نازىل بولغان بۇ ئايەتلەر ئالدى ۋە كەينى بىلەن تۆۋەندىكىچە:
{قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ (1) الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ (2) وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ (3) وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ (4) وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ (5) إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ (6) فَمَنِ ابْتَغَى وَرَاء ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْعَادُونَ (7) وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ (8) وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَوَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ (9) أُوْلَئِكَ هُمُ الْوَارِثُونَ (10) الَّذِينَ يَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ (11)}
«مۇئمىنلار ئەلۋەتتە مۇرادىغا يېتىدۇ .ئۇلار نامىزىدا ئۆزلىرىنى تۆۋەن تۇتقۇچى ۋە ئاللاھقا ئېھتىرام بىلدۈرگۈچى كىشىلەردۇر. ئۇلار بىھۇدە سۆز- ھەرىكەتلەردىن يۈز ئۆرۈگۈچى كىشىلەردۇر. ئۇلار زاكات ئۈچۈن قىلىشقا تېگىشلىك ئىشلارنى قىلغۇچى كىشىلەردۇر. ئۇلار فەرجلىرىنى ساقلىغۇچى كىشىلەردۇر.
پەقەت ئۆز جورىلىرىدىن ياكى ئۆز چۆرىلىرىدىن ساقلىمىسىمۇ بولىدۇ، چۈنكى ئۇلار بۇ تەقدىردە ئەيىبلەنمەيدۇ. بۇنىڭ سىرتىغا چىققانلار ھەددىدىن ئاشقۇچىلاردۇر. ئۇلار ئامانەتلىرىگە ۋە ئەھدىلىرىگە رىئايە قىلغۇچى كىشىلەردۇر. ئۇلار نامازلىرىنى مۇھاپىزەت قىلغۇچى كىشىلەردۇر. ئەنە شۇلار ۋارىس بولغۇچى كىشىلەردۇر. ئۇلار فىردەۋسكە ۋارىس بولۇپ، ئۇنىڭ ئىچىدە مەڭگۈ قالغۇچى كىشىلەردۇر» مۇئمىنۇن 23/1-11.
مەلۇمكى، بۇ ئايەتلەرنىڭ ھەر بىرى ئەر-ئايال پۈتۈن مۇئمىنلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. لېكىن مەزھەپلەر 6-ئايەتتىكى «جورىلىرى» دېگەن سۆزنى ئەر-ئايالغا ئورتاق ھېسابلىغان تۇرۇقلۇق «ياكى» دېگەن باغلاش ۋاسىتىسىنى «ۋە»گە ئۆزگەرتىپ «قول ئاستىدىكىلەر»نى دېدەكلەر دەپ چۈشىدۇ ۋە ئايەتنى دېدەكلەرنىڭ ئۆز ئىگىلىرىگە ھالال ئىكەنلىكىگە دەلىل ھېسابلايدۇ. «قۇرئان يولى » تۈركچە تەرجىمە ۋە تەپسىردە ئايەتلەرگە شۇ مەنىلەر بېرىلگەن:
«ئۇلار ئىپپەتلىرىنى ساقلايدۇ. پەقەت ئۆز جورىلىرى ۋە قول ئاستىدىكى دېدەكلەر بۇنىڭدىن مۇستەسنا. ئۇلار بۇلار بىلەن بىر يەردە بولغانلىقى ئۈچۈن ئەيىبلەنمەيدۇ. كىم بۇنىڭ سىرتىغا چىقماقچى بولسا ئەنە شۇلار ھەددىدىن ئاشقۇچىلاردۇر»- مۇئمىنۇن 23/5-7.
ئۇلار «جورىلىرى ۋە قول ئاستىدىكى دېدەكلەر» دەپ قىلىنغان تەرجىمىدە «ياكى» دېگەن باغلاش ۋاسىتىسى «ۋە»گە ئالماشتۇرۇلمىغان ۋە توغرا تەرجىمە قىلىنغان بولسا ئىدى، تەرجىمە، «جورىلىرى ياكى قول ئاستىدىكى دېدەكلەر» دېگەن شەكلىدە بولاتتى. بۇ تەقدىردە ئەر كىشى يا ئايالى بىلەن ياكى دېدىكى بىلەن بىر يەردە بولالايتتى. بۇ ئەنئەنە توغرا كۆرىدىغان بىر ھۆكۈم ئەمەس، ئەنئەنە توغرا كۆرىدىغان ھۆكۈم ئەر كىشىنىڭ ھەر ئىككىسى بىلەن بىر يەردە بولالىشىدۇر.
«قول ئاستىدىكى دېدەكلەر» دەپ تەرجىمە قىلىنغان «مامەلەكەت ئەيمانۇھۇم» دېگەن سۆز قۇللارنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ زاتلارنىڭ دېگەنلىرى توغرا دەپ ھېسابلانسا، لېكىن مەنا «دېدەكلەر» دەپ ئۇقۇلمىسا ھۆر ئايالنىڭ ئۆز قۇلى بىلەن نىكاھسىز بىر يەردە بولۇشىنىمۇ قوبۇل قىلىشقا توغرا كېلىدۇ. ھالبۇكى، بۇنى قوبۇل قىلىش مۇمكىن ئەمەس.
ئايەتلەرنىڭ ئەر-ئايال پۈتۈن مۇئمىنلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغانلىقى ناھايىتى ئېنىق. 6-ئايەتتە « ۋە مامەلەكەت ئەيمانۇكۇم» قىسمىنىڭ ئەرلەرگە خاس بولۇشىنى زۆرۈر قىلىدىغان ھېچبىر ئامىل يوق.
ئا-تىل خاتاسى
يۇقىرىدىكى تەرجىمىدە كەچۈرگۈسىز ئىككى خاتا ئۆتكۈزۈلگەن.
1) ئىستىسناغا خاتا مەنا بېرىلگەن
ئايەتلەرنىڭ تېكىستى مۇنداق:
{وَالَّذِينَهُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ . إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْأوْ مَا مَلَكَتْأَيْمَانُهُمْ}
«ئۇلار فەرجلىرىنى ساقلىغۇچى كىشىلەردۇر. پەقەت ئۆز جورىلىرىدىن ياكى قول ئاستىدىكىلەردىن ساقلىمىسىمۇ بولىدۇ».
ئەبۇ بەكىر ئەلجەسساس بۇ ئايەتلەرنى مۇنداق ئىزاھلايدۇ:
فأما قوله: {إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ} استثناء من الجملة المذكورة لحفظ الفروج وإخبار عن إباحة وطء الزوجة وملك اليمين.
«جورىلىرى ۋە قول ئاستىدىكىلەر بۇنىڭدىن مۇستەسنا» دېگەن سۆز فەرجلەرنىڭ ساقلىنىشى بىلەن مۇناسىۋەتلىك جۈملىدىن ئىستىسنادۇر ۋە بىر كىشىنىڭ ئايالى ۋە دېدەكلىرى بىلەن بىر يەردە بولۇشىنىڭ مۇباھ ئىكەنلىكىنى بىلدۈرۈشتۇر[13].
ئايەتكە جەئفەرىيلەر قىلغان تەپسىر مۇنداق:
وقوله: “إلا على أزواجهم أو ما ملكت أيمانهم فإنهم غير ملومين” استثناء من حفظ الفروج، والازواج الحلائل من النساء، وما ملكت أيمانهم الجواري المملوكة فإنهم غير ملومين في مس الازواج الحلائل والجواري المملوكة.
«جورىلىرى ۋە قول ئاستىدىكىلەر بۇنىڭدىن مۇستەسنا» دېگەن سۆز فەرجلەرنىڭ ساقلىنىشى بىلەن مۇناسىۋەتلىك جۈملىدىن ئىستىسنادۇر. ئەر كىشى ئۆزىگە ھالال بولغان ئاياللاردىن نىكاھىغا ئالغان ئاياللار بىلەن ۋە قول ئاستىدىكى دېدەكلىرى بىلەن بىر يەردە بولغانلىقى ئۈچۈن ئەيىبلەنمەيدۇ[14].
بۇ كۆز قاراشتىكىلەر ئايەتلەرگە شۇ مەنىلەرنى بەرگەن بولىدۇ:
«ئۇ ئەر-ئاياللار فەرجلىرىنى ساقلىغۇچى كىشىلەردۇر. (ئۇلارنىڭ ئىچىدىن ئەرلەر) پەقەت ئاياللىرىغا ۋە قول ئاستىدىكى دېدەكلىرىگە فەرجىلىرىنى ئاچسا بولىدۇ.
ھېچبىر ئىستىسنا جۈملىسىگە مۇنداق بېرىلمەيدۇ. ئايەتتە ئەرلەر دېگەن سۆز ئوچۇق ئىپادىلەنگەن ۋە جۈملە شۇ بويىچە تۈزۈلگەن بولسا ئىدى، يۇقىرىدىكى مەنىنى قوبۇل قىلىشقا بولاتتى. بۇ تەقدىردە ئەر كىشى ئۇياتلىق يەرلىرىنى ئايالىغا ۋە دېدىكىگە ئاچسا بولاتتى، لېكىن ئايال كىشى ئېرىگە، دېدەك خوجايىنىغا ئاچسا بولمايتتى.
2)- باغلاش ۋاسىتىگە خاتا مەنا بېرىلگەن
ئالتىنچى ئايەتتىكى «ئەۋ- ياكى» دېگەن باغلاش ۋاسىتىسىگە «و-ۋە» مەنىسى بېرىلگەن. «ياكى» دېگەن باغلاش ۋاسىتىسى، ئىككى تاللاشتىن پەقەت بىرىنىڭ بولۇشىنى، «ۋە» بولسا ھەر ئىككىسىنىڭ بولۇشىنى ئىپادىلىگەنلىكى ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان بولغاچقا ئۇ تەرجىمە ئايەتنىڭ مەنىسى تۈپتىن ئۆزگەرتىۋەتكەن. توغرا مەنا مۇنداق بولىدۇ:
«پەقەت خوتۇنلىرىغا ياكى قول ئاستىدىكىلەرگە فەرجلىرىنى ئاچسا بولىدۇ»- (مۇئمىنۇن 23/6).
ئىستىسنا جۈملىسىگە بېرىلگەن خاتا مەنا توغرا دەپ قوبۇل قىلىنسا، لېكىن باغلاش ۋاسىتىسىنىڭ مەنىسى ئۆزگەرتىلمىگەن بولسا ئىدى، ئۇ تەقدىردە بىر ئەر كىشىنىڭ ئۇياتلىق يەرلىرىنى يا ئايالىغا ياكى دېدىكىگە كۆرسىتەلەيدىغانلىقى مەنىسى چىقاتتى. بۇ مەنىمۇ ئەنئەنە خالايدىغان مەنا ئەمەس. بىرىنچى خاتالىقنىڭ كەينىدىن ئىككىنچى خاتالىقنى ئۆتكۈزۈش زۆرۈرىيىتى تۇغۇلغانلىقى ئۈچۈن «ياكى» دېگەن باغلاش ۋاسىتىسىگە «ۋە» مەنىسى بېرىلگەن.
ماۋزۇ بىلەن مۇناسىۋەتلىك باشقا ئايەتلەردىمۇ ئېنىق ئوتتۇرىغا قويۇلىدۇكى، ئەر بولسۇن، ئايال بولسۇن، بىر مۇسۇلماننىڭ جورا يا ھۆر ئايال ياكى ئەسىر ئايال بولىدۇ. بۇلارنىڭ قايسىسى بىلەن نىكاھلانغان بولسا فەرجلىرىنى پەقەت شۇنىڭغا كۆرسىتەلەيدۇ.
ب-باشقا ئايەتلەرگە ئېتىبار قىلماسلىق
ئىسلامدا بىر ئايالنىڭ بىردىن ئارتۇق جورىسى بولسا بولمايدۇ، ئەمما ئەرنىڭ بولسا بولىدۇ. ئەرنىڭ جورىسىنىڭ ھۆر بولۇشى مۇمكىن بولغاندەك ئەسىر بۇلىشىمۇ مۇمكىن بولىدۇ. ئاللاھ تائالا مۇنداق دەيدۇ:
{وَلاَ تَنكِحُواْ الْمُشْرِكَاتِ حَتَّى يُؤْمِنَّ وَلأَمَةٌ مُّؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِّن مُّشْرِكَةٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْكُمْ وَلاَ تُنكِحُواْ الْمُشِرِكِينَ حَتَّى يُؤْمِنُواْ وَلَعَبْدٌ مُّؤْمِنٌ خَيْرٌ مِّن مُّشْرِكٍ وَلَوْ أَعْجَبَكُمْ أُوْلَـئِكَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَاللّهُ يَدْعُوَ إِلَى الْجَنَّةِ وَالْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ وَيُبَيِّنُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ}.
«مۇشرىك ئاياللار ئىمان ئېيتمىغىچە ئۇلارنى نىكاھىڭلارغا ئالماڭلار. شۈبھىسىزكى، مۇئمىن بىر دېدەك مۇشرىك بىر ئايالدىن ياخشىدۇر، بۇ مۇشرىك ئايال سىلەرنى مەپتۇن قىلىۋالغان تەقدىردىمۇ. مۇشرىك ئەرلەر ئىمان ئېيتمىغىچە مۇئمىن ئاياللارنى ئۇلارغا نىكاھلاپ بەرمەڭلار. شۈبھىسىزكى، مۇئمىن بىر قۇل مۇشرىك بىر ئەردىن ياخشىدۇر، بۇ مۇشرىك ئەر سىلەرنى مەپتۇن قىلىۋالغان تەقدىردىمۇ. مۇشرىكلار دوزاخقا چاقىرىدۇ. ئاللاھ ئۆزىنىڭ ئوچۇق بىلدۈرۈشى بىلەن جەننەتكە ۋە مەغپىرەتكە چاقىرىدۇ. ئاللاھ ئىنسانلارغا ئىبرەت ۋە نەسىھەت ئالسۇن دەپ ئايەتلىرىنى ئەنە شۇنداق بايان قىلىدۇ» بەقەرە 2/221.
ئەسىر ئەر بىلەن نىكاھلانماقچى بولغان ئايالغا ئالاھىدە شەرت يوق. ئەمما ئەسىر بىر ئايال بىلەن نىكاھلانماقچى بولغان ئەر كىشى ئۈچۈن شەرت بار. ئۇ شەرت بولسا ئۇ ئەرنىڭ ئازاد ئايال بىلەن نىكاھلىنىشقا كۈچى يەتمىگەن بولۇشىدۇر. ئاللاھ تائالا مۇنداق دەيدۇ:
{وَمَن لَّمْ يَسْتَطِعْ مِنكُمْ طَوْلاً أَن يَنكِحَ الْمُحْصَنَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ فَمِن مِّا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُم مِّن فَتَيَاتِكُمُ الْمُؤْمِنَاتِ وَاللّهُ أَعْلَمُ بِإِيمَانِكُمْ بَعْضُكُم مِّن بَعْضٍ فَانكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ مُحْصَنَاتٍ غَيْرَ مُسَافِحَاتٍ وَلاَ مُتَّخِذَاتِ أَخْدَانٍ فَإِذَا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَيْنَ بِفَاحِشَةٍ فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ مَا عَلَى الْمُحْصَنَاتِ مِنَ الْعَذَابِ ذَلِكَ لِمَنْ خَشِيَ الْعَنَتَ مِنْكُمْ وَأَن تَصْبِرُواْ خَيْرٌ لَّكُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ}.
«سىلەردىن مۇئمىن ھۆر ئاياللارنى نىكاھىغا ئېلىشقا ئىقتىسادىي جەھەتتىن كۈچى يەتمىگەن كىشى، قول ئاستىڭلاردىكى مۇئمىن دېدەكلەردىن ئالسۇن. ئاللاھ ئىمانىڭلارنى ئوبدان بىلگۈچىدۇر. سىلەر بىر-بىرىڭلاردىنسىلەر. ئۇنداقتا ئۇلارنى ئائىلىسىنىڭ رۇخسىتى بىلەن ئېلىڭلار. ئۇلارغا تويلۇقلىرىنى مەئرۇفقا ئۇيغۇن ھالدا بېرىڭلار . ئۇلارنىڭ ئىپپەتلىك بولۇشى، زىنادىن ساقلىنىشى ۋە مەخپىي ئاشنا تۇتماسلىقى لازىم. ئۇلار ياتلىق قىلىنغاندىن كېيىن پاھىشە قىلسا، ئۇلارغا ھۆر ئاياللارغا بېرىلىدىغان ئازابنىڭ يېرىمى بېرىلىشى كېرەك. بۇ سىلەردىن قىيىنچىلىق تارتىشتىن قورققان كىشى ئۈچۈندۇر. سەۋر قىلىشىڭلار سىلەر ئۈچۈن ياخشىدۇر. ئاللاھ مەغپىرەت قىلغۇچىدۇر، مەرھەمەت قىلغۇچىدۇر» نىسا 4/25.
بۇ ئايەتنىڭ مەزمۇنىدىن قارىغاندا ئەر كىشىنىڭ ئايالى يا ئازاد ياكى دېدەك بولىدۇ ، ئىككىسى بىرلا ۋاقىتتا بولسا بولمايدۇ.
ئاللاھ تائالا بىزنى ئازادلارنى ئۆيلەپ قويۇشقا بۇيرۇغاندەك، ئەسىرلەرنى ئۆيلەپ قويۇشقىمۇ بۇيرۇغان. مۇناسىۋەتلىك ئايەت مۇنداق:
{وَأَنكِحُوا الْأَيَامَى مِنكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِن يَكُونُوا فُقَرَاء يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ}.
«ئاراڭلاردىكى بويتاق ئەر-ئاياللارنى ۋە لاياقەتلىك بولغان قۇل-دېدەكلىرىڭلارنى نىكاھلاندۇرۇڭلار. ئەگەر ئۇلار پېقىر بولسا ئاللاھ ئۆز پەزلىدىن ئۇلارنىڭ ئېھتىياجلىرىنى قامدايدۇ. ئاللاھنىڭ پەزلى كەڭدۇر، ئۇ بىلگۈچىدۇر»- نۇر24/32.
بۇ ئايەتلەرگە ئاساسەن ھۆر بىلەن ھۆر، ئەسىر بىلەن ئەسىر ۋە ئەسىر بىلەن ھۆر نىكاھلانسا بولىدۇ.
بۇلارنى تۆۋەندىكىچە تۈرگە ئايرىشقا بولىدۇ:
ئا-ھۆر ئەر-ھۆر ئايال. (نۇر24/32).
ب-ھۆر ئەر-ئەسىر ئايال. (نىسا4/25).
ج-ھۆر ئايال-ئەسىر ئەر. (بەقەرە2/221).
د- ئەسىر ئەر -ئەسىر ئايال. (نۇر24/32).
وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ. إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِم ئۇ(ئەر-ئايال)لار فەرجلىرىنى ساقلىغۇچى كىشىلەردۇر. جۈپتىلىرى | أَوْ ياكى | مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ قول ئاستىدىكىلىرى مۇستەسنا. | مۇئمىنۇن 5-6. | ||
فَانكِحُواْ مَا طَابَ لَكُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَى وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً ئۆزۈڭلارغا ياققان ئاياللاردىن ئىككىدىن، ئۈچتىن ۋە تۆتتىن ئالساڭلار بولىدۇ. ئەگەر ئادىل بولالماسلىقىڭلاردىن قورقساڭلار بىرنى | أَوْ ياكى | مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ قول ئاستىڭلاردىكىنى ئېلىڭلار. | نىسا 3. | ||
وَمَن لَّمْ يَسْتَطِعْ مِنكُمْ طَوْلاً أَن يَنكِحَ الْمُحْصَنَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ مۇئمىن، ئىپپەتلىك ۋە ھۆر ئاياللارنى نىكاھىغا ئېلىشقا قۇربى يەتمىگەنلەر | فَمِن مِّا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُم مِّن فَتَيَاتِكُمُ الْمُؤْمِنَاتِ قول ئاستىڭلاردىكى مۆئمىن چۆرىلەردىن نىكاھىغا ئالسۇن. | نىسا 25 | |||
{وَلاَ تَنكِحُواْ الْمُشْرِكَاتِ حَتَّى يُؤْمِنَّ مۇشرىك ئاياللارنى ئىمان ئېيتمىغۇچە نىكاھىڭلارغا ئالماڭلار. | وَلأَمَةٌ مُّؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِّن مُّشْرِكَةٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْكُمْ ئىمان ئېيتقان ئەسىر ئايال مۇشرىك ئايالدىن ئەلۋەتتە ياخشىدۇر. مۇشرىك ئايال سىلەرنى مەپتۇن قىلغان تەقدىردىمۇ. | بەقەرە 221 | |||
وَلاَ تُنكِحُواْ الْمُشِرِكِينَ حَتَّى يُؤْمِنُواْ مۇشرىك ئەرلەرگە ئىمان ئېيتمىغۇچە قىز بەرمەڭلار | وَلَعَبْدٌ مُّؤْمِنٌ خَيْرٌ مِّن مُّشْرِكٍ وَلَوْ أَعْجَبَكُمْ ئىمان ئېيتقان ئەسىر ئەر مۇشرىك ئەردىن ئەلۋەتتە ياخشىدۇر. مۇشرىك ئەر سىلەرنى مەپتۇن قىلغان تەقدىردىمۇ. | بەقەرە 221 | |||
كۆرۈپ ئۆتكىنىمىزدەك ھۆر جورا بىلەن ئەسىر جورا داۋاملىق پەرقلىق ئىكەنلىكى ئوتتۇرىغا قويۇلىدۇ. ئايەتتە جورىلار بىلەن قول ئاستىدىكىلەرنىڭ بىر-بىرىگە «ياكى» بىلەن باغلىنىشى بۇنى كۆرسىتىدۇ. ئايەتنى قايتا كۆرۈپ باقايلى:
{وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ (5) إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ}
«ئۇلار فەرجلىرىنى ساقلىغۇچى كىشىلەردۇر. – پەقەت ئۆز جورىلىرىدىن ياكى چۆرىلىرىدىن ساقلىمىسىمۇ بولىدۇ» مۇمىنۇن 23/5-6.
